ผักกาดหอมหรือผักสลัด (Lettuce) ในต่างประเทศแบ่งออปเป็น 3 พันธุ์หลักๆ ได้แก่ พันธุ์คริสป์เฮด (Crisphead) คอส (Cos หรือ Romaine) และแคบเบจ (Cabbage หรือ Round) คริสป์เฮดจะมีลักษณะเป็นหัวอย่างที่คนไทยเรียกกันว่า ผักกาดแก้ว พันธุ์ไอซ์เบิร์ก (Iceburg) ซึ่งอยู่ในกลุ่มนี้เป็นพันธุ์ที่นิยมนำมาทำสลัด เพราะมีใบกรอบ รสหวาน ส่วนผักคอสจะมีใบหยาบยาว (ต้นคล้ายกับผักกาดขาว) ส่วนพันธุ์ที่เรียกว่าแคบเบจ ใบจะมีตั้งแต่อ่อนมากจนถึงแข็ง พันธุ์เหล่านี้ปัจจุบันสามารถหาปลูกได้แล้วในบ้านเรา
ทำความรู้จักผักกาดหอมหรือผักสลัด
การเลือกผักสลัดที่เหมาะสมกับรสนิยมและสภาพการปลูกของคุณ พันธุ์ที่ไม่มีใจผัก และพันธุ์ที่เล็กหน่อยจะเหมาะกับสวนครัวตามบ้านมากกว่า
พันธุ์ Butterhead : เป็นสายพันธุ์ดั้งเดิม ใบนุ่ม มีใจผักเล็กน้อย พันธุ์นี้มีหลายชนิด เช่น บัทเตอร์ครันช์ (ใบเล็ก หนา เป็นมัน) บัทเตอร์มัท (ใบเล็ก กลม ทนร้อนได้ดี) และมิยอนแนทสีเขียวและสีแดง
สลัดคอส : ต้นสูง รสชาติโดดเด่น ใจผักหลวมๆ มีหลายชนิดให้เลือก จะเด็ดทีละใบ หรือเก็บทั้งหัวก็ได้ ส่วนใหญ่จะมีจำหน่ายอยู่ที่โครงการหลวง
พันธุ์คริซป์เฮด : เป็นพันธุ์ดั้งเดิม ใบกรอบ ชนิดที่นิยมกันจะได้แก่ เกรทเลค และเวบบ์ซ วันเดอร์ฟูลซึ่งเป็นพันธุ์ที่นิยมกันมาตั้งแต่โบราณ ส่วนพันธุ์เยทสเดล เป็นผักฤดูร้อนของเขตหนาวและผักฤดูหนาวในเขตร้อน
ผักสลัดเขียวญี่ปุ่น : พันธุ์มิบูน่าและมิซูน่า เป็นพันธุ์ที่มีหัวเล็กและขึ้นชื่อ
ผักสลัดใบหลวม : มีหลากหลายชนิด เช่น ฟริลลิซ โอ๊คลีฟ โอ๊คลีฟสีม่วง และคอรัลสีแดง
ผักสลัดฤดูร้อน : มีหลายชนิด เช่น เกรทเลคซ์ กรีนฟิลด์ซ (ประเทศนิวซีแลนด์) และอิมพีเรียล
ผักสลัดฤดูหนาว : พันธุ์วินเทอร์เลค วินเทอร์ไทรอัมฟ์ สามารถปลูกให้โตในฤดูหนาวได้
การหว่านเมล็ดผักกาดหอมหรือผักสลัด
เวลาเราหว่านเมล็ดพันธุ์ผักสลัดให้หว่านทีละน้อย แต่บ่อยๆทุก 10-14 วัน จะได้มีผักสลัดบริโภคไปตลอดปีและคอยกันไม่ให้แปลงออกดอกออกเมล็ดเร็วเกินไปด้วย คือไม่ออกดอกออกเมล็กก่อนถึงเวลาเก็บเกี่ยว ผักสลัดคอสเป็นพันธุ์ที่น่าปลูกมาก
การปลูกแบบทุ่นเวลา
ในต่างประเทศถ้าอยากปลูกผักสลัดให้โตเร็วๆจะมีต้นกล้าที่ใส่ตะกร้าไว้ขายจากร้านขายต้นไม้ (ตะกร้าขนาดใหญ่ที่จัดกล้าผักหลายชนิดรวมกันไว้ในตะกร้าเดียวกันก็มี เราสามารถซื้อผักตะกร้าเดียว แต่ได้ผักมาหลายชนิดได้เลย) แต่ในประเทศไทยเราจะนิยมการซื้อเมล็ดมาปลูก โดยปลูกให้ห่างกันประมาณ 20 เซนติเมตร ในดินที่อุดมสมบูรณ์และมีความชื้นสูง รดน้ำให้ชุ่ม
ป้องกันเมล็ดออกก่อนเวลา
ผักสลัดมีแนวโน้มที่จะออกเมล็ดก่อนเวลาสมควร ปัญหานี้มักจะเกิดขึ้นเมื่อมีการชะงักการเจริญเติบโตระหว่างผักที่กำลังโต อาจเกิดจากการย้ายต้นกล้ามาปลูกช้าไป อากาศร้อน หรืออากาศแปรปรวน ปลูกแน่นเกินไป หรือรากแห้งเพราะรดน้ำน้อยเกินไปก็ได้ หากเป็นไปได้ควรปลูกผักสลัดไว้ในที่แดดรำไร และดูแลรดน้ำให้เพียงพอ โคนต้นมีสารคลุมดินที่หนาและชื้นพอโดยเฉพาะเวลาอากาศร้อน ปลิดใบที่กางออกบ้างเพื่อกันไม่ให้ออกเมล็ดเร็วเกินไป
การดูแลแบบถึงปุ๋ยถึงน้ำ
ผักสลัดหากโตช้าจะขมและแข็ง จึงควรดูแลให้โตเร็วๆด้วยการรดน้ำให้ชุ่มฉ่ำในตอนรุ่งเช้าทุกเช้า เวลารดน้ำต้องรดไปที่รากเพราะรากต้องการน้ำมาก ก่อนปลูกควรใส่ปุ๋ยให้หนัก และหลังปลูกควรเติมปุ๋ยน้ำที่มีส่วนผสมของไนโตรเจนในปริมาณสูงเป็นประจำจะช่วยให้ผักสลัดโตไว
ระวังนกจะมาขโมยต้นกล้า
ก่อนนำต้นกล้าลงปลูก ควรเด็ดใบที่อยู่ด้านล่างออกก่อนเพื่อให้โตเร็วและกันไม่ให้นกมาจิกกิน หากยังไม่วางใจ อาจหาเสาเตี้ยๆ มาปักไว้สี่มุมตรึงตาข่ายคลุมแปลงผักไว้อีกชั้นหนึ่ง จะช่วยป้องกันนกไม่ให้มาจิกกินได้
ควรปลูกผักสลัดไว้ในอากาศร้อน
หากปลูกผักสลัดในเขตร้อนหรือในหน้าร้อนจะต้องดูแลเอาใจใส่เป็นพิเศษ ในเขตร้อนควรปลูกในเดือนที่อากาศเย็นที่สุด และปลูกในบริเวณที่มีแดดรำไร ย้ายต้นกล้ามาปลูกในขณะที่มีอากาศขะมุกขมัวและปลูกให้ชิดกันหน่อยเพื่อให้ดินไม่ร้อนมากนัก รดน้ำให้ชุ่ม และหาสารคลุมดินให้มาก พันธุ์ที่เหมาะกับอากาศร้อนคือพันธุ์ “Great Lakes”
ช่วงเวลาเหมาะสมในการเก็บผักสลัด
เราควรตัดผักสลัดในตอนเช้าตรู่หรือตอนเย็นที่อากาศเริ่มเย็นแล้ว เลือกตัดหัวที่แน่นและเต็มก่อน โดยใช้มีดคมๆตัดที่ใต้โคนใบล่างสุด
เราสามารถเก็บเกี่ยวได้เรื่อยๆ
ผักสลัดที่เก็บได้เรื่อยๆเป็นพันธุ์ที่บานอ้า ไม่ค่อยมีใจผัก ซึ่งมักเรียกกันว่า ผักสลัดตัดซ้ำ มีด้วยกันหลายสายพันธุ์ เช่น ฟลิลลิซ มิยอนแนท โอ๊คลีฟ โอ๊คลีฟสีม่วง และคอรัลสีแดงและสีเขียว ผักสลัดพวกนี้จะไม่มีใจผัก สามารถเก็บใบรอบนอกไปบริโภคได้ ระหว่างที่เด็ดใบรอบนอกออกไป ใบจะงอกมาใหม่จากข้างใน
ผักสลัดบางชนิด อย่างเช่น สลัดคอส หรือสลัดเขียวญี่ปุ่นหัวเล็กๆ อย่างพันธุ์มิบูน่าและมิซูน่าสามารถเก็บโดยตัดที่โคนต้นเหนือพื้นขึ้นมา 3 เซนติเมตร ใส่ปุ๋ยแล้วรดน้ำดีๆ ประมาณ 2 – 3 สัปดาห์ผักสลัดอีกรุ่นก็จะงอกมาให้เก็บได้อีก และตัดซ้ำได้อีก 2-3 ครั้งจนกว่าต้นผักจะหมดสภาพ
การปลูกผักสลัดในกระถาง
ผักสลัดใบหลวมนำไปปลูกในกระถางได้ดี แต่ต้องรดน้ำให้เพียงพอ ผลูกผักสลัดไว้ในกระถางหลายๆชนิด ตั้งไว้ในครัว คุณก็สามารถเด็ดใบมาใส่แซนด์วิช หรือจัดจานสลัดได้สบายๆ
นอกจากนี้คุณยังสามารถปลูกผักสลัดที่ได้รูปสมดุลกันประดับขอบแปลงดอกไม้ โดยเก็บใบหรือต้นเป็นคู่ที่อยู่ตรงข้ามกันเสมอ
หากแปลงผักสวนครัวของคุณเริ่มแน่นเกินไปก่อนฤดูร้อน ให้เพาะเมล็ดผักสลัดไว้ในกระบะ พอต้นฤดูร้อนเมื่อมีพ้นที่ว่างในแปลง คุณก็สามารถย้ายต้นกล้าผักสลัดมาลงได้ทันที
การจัดการกับโรค
ผักสลัดมักจะถูกโรคเชื้อราเล่นงานได้หลายชนิด แทนที่เราจะใช้สารเคมีฉีดพ่น ควรหาพันธุ์ที่มีภูมิคุ้มกันโรคจะดีกว่า มีพันธุ์ใหม่ๆที่ปรับปรุงให้ดีขึ้นออกมาอยู่ตลอดเวลา ควรตรวจสอบหาพันธุ์ใหม่ๆที่สามารถต้านทานโรคได้ดีแทน.