ต้นพุด (Gardenia) เป็นไม้พุ่มที่มีกลิ่นหอม เป็นสกุลของพืชมีดอกที่มีสมาชิกอยู่ถึง 142 สปีชีส์ อยู่ในวงศ์เข็ม เป็นพืชพื้นเมืองในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อนของแอฟริกา เอเชียใต้ ออสเตรเลีย และพื้นที่ในแถบมหาสมุทร เป็นไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ไม่ผลัดใบ ใบเดี่ยว ออกตรงข้าม ดอกออกเป็นกลุ่ม สีขาวหรือเหลือง
รู้จักต้นพุด (Gardenia)
พุดขึ้นชื่อเรื่องความหอม ทั้งพุดจีบ พุดสามสี และพุดซ้อน ล้วนมีดอกที่มีกลิ่นหอมแรงแตะจมูก และจะออกดอกตลอดช่วงฤดูร้อน ดอกพุดนี้บางครั้งเราจะเรียกกันว่า Florist’s gardenia เพราะมักจะนำมาใช้ทำเครื่องประดับเครื่องแต่งกายและจัดเป็นช่อดอกไม้ หรือนำมาร้อยเป็นพวงมาลัย
ต้นพุดที่มีความสวยงามมากๆ ก็คือ Gloden Magic ซึ่งจะมีดอกซึ่งเปลี่ยนจากสีครีมเป็นสีทองเมื่อตอนดอกเริ่มแก่
การดูแลดอกพุด
ต้นพุดจะให้ดอกดกที่สุด ก็ต่อเมื่อปลูกในพื้นที่ที่มีแดดดี ดินชุ่มชื้น แต่ก็ต้องระบายน้ำได้ดี ถ้าปลูกในพื้นที่ร่มมักจะให้ดอกน้อย มีลำต้นสูงชะลูด ไม่เป็นพุ่ม ถ้าจะให้ดีควรปลูกพุดไว้ใต้หน้าต่างหรือใกล้ประตูหน้าบ้านเพื่อให้ได้กลิ่นหอมของดอกพุดเต็มที่
ดอกพุดเป็น ดอกไม้ที่ช้ำง่ายมากๆและกลีบดอกจะกลายเป็นสีน้ำตาล ทุกครั้งที่เก็บดอกควรระวังอย่าแตะต้องกลีบหรือจับถูกดอก ทางที่ดีควรจับที่ก้านดอก นักจัดดอกไม้บางคนแนะนำให้วางดอกพุดคว่ำลงบนแผ่นสำลี จะจัดการได้ง่ายกว่า
ดอกพุดตูมๆที่ไม่แย้มบานอาจทำให้คุณรู้สึกผิดหวัง มักจะเกิดกับการปลูกต้นพุดในพื้นที่ที่มีอากาศหนาว เช่น ในภาคเหนือ ตามปกติดอกตูมเหล่านี้จะติดต้นอยู่ตลอดช่วงที่มีอากาศหนาวเย็น เมื่ออุณหภูมิเริ่มอุ่นดอกตูมก็จะโตพอและแย้มบานในฤดูร้อน ถ้าต้นขาดน้ำหรือมีสภาพหนาวจัด ดอกตูมก็อาจจะร่วงไปโดยไม่บานออกเลยก็ได้ นอกจากนี้เพลี้ยจักจั่น หรือตัวบุ้งก็อาจกัดกินดอกที่ยังไม่แย้ม ทำให้ดอกไม้ได้รับความเสียหายได้ แต่ไม่ต้องวิตกเพราะต้นจะออกดอกใหม่อีกในช่วงฤดูร้อน
อาการใบเหลืองของต้นพุด
ต้นพุดบางต้นจะมีอาการใบเหลือง โดยเฉพาะในช่วงฤดูร้อน ทั้งนี้อาจจะมีสาเหตุจากการขาดธาตุอาหารบางชนิด เช่น แมกนีเซียม ซึ่งจะแห้ไขได้โดยการเติมดีเกลือฝรั่ง (Epsom Salt) หรือ แมกนีเซียมซัลเฟต ละลายในบัวรดน้ำ บ่อยครั้งที่ต้นมีอาการใบเหลืองมักมีข้อบ่งชี้ว่า ต้นพุดต้องการปุ๋ยชนิดทั่วไปมากกว่าปุ๋บที่ให้ในฤดูร้อน หรือเมื่อสังเกตว่ามีใบเหลืองโดยใช้ปุ๋ยอเนกประสงค์สำหรับไม้ดอก อาการใบเหลืองของบางต้นอาจบอกได้ว่าเกิดปัญหาจากแมลงดูดน้ำเลี้ยง เช่น พวกเพลี้ย หอย หรือ ไรสองจุด
พุดซ้อน
พุดซ้อน (Gardenia augusta) จะชอบอยู่กลางแจ้ง เหมาะสำหรับปลูกตามขอบระหว่างทางเดินหรือริมรั้ว พันธุ์นี้จะมีดอกเล็ก แต่กลิ่นหอมหวาน ส่งกลิ่นหอมตั้งแต่เช้าจนถึงเย็น และออกดอกตลอดปี
พุดซ้อนเป็นไม้พุ่มสูงประมาณ 1-2 เมตร แตกกิ่งแขนงมาก ลำต้นเรียวเป็นรูปกรวย ใบเดี่ยว รูปหอก ปลายใบและโคนใบแหลม ใบมีสีเขียวมน ดอกเดี่ยวสีขาวออกตามซอกใบและปลายกิ่ง มีกลีบเลี้ยงหนาเป็นสัน มีทั้งชนิดดอกลา คือกลีบดอกชั้นเดียว และชนิดดอกซ้อน มีกลีบดอกจำนวนมากเรียงซ้อนกัน เมื่อดอกบานมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 7-8 เซนติเมตร
นิยมนำไปร้อยพวงมาลัยบูชาพระ เมล็ดสีเหลืองทอง ใช้แต่งสีอาหารและทำสีย้อม ส่วนดอกใช้สกัดน้ำมันหอมระเหย ใช้ทำน้ำหอมและแต่งกลิ่นเครื่องสำอาง
พุดน้ำบุษย์
พุดน้ำบุษย์ (Gardenia sp.) จะมีความแตกต่างจากดอกพุดทั่วไป เพราะมีดอกสีเหลืองสวย เหมาะสำหรับการปลูกเป็นดอกไม้ประดับ ที่ให้ทั้งสีสันสดใส และกลิ่นหอมชื่นใจ ถ้าปลูกกลางแจ้งแล้วหมั่นรดน้ำ จะงอกงามดีและออกดอกดก ดอกที่เริ่มบานจะมีสีเหลืองและเปลี่ยนเป็นสีเหลืองเข้มเมื่อดอกใกล้โรย นิยมปลูกกันมาก เนื่องจากเป็นไม้ดอกไม้ประดับที่สวยงาม ดอกมีกลิ่นหอมแรง ดอกบานอยู่ได้ราว 7 วัน เมื่อแรกแย้มบานเป็นสีออกขาวนวลส่งกลิ่นหอมมาก หอมไกล 2 – 3 เมตร
ปลูกได้ทั้งแบบลงดินกลางแจ้ง หรือปลูกลงกระถางขนาดใหญ่ แต่ควรตั้งไว้ในที่มีแสงแดดส่องถึง หลังปลูกบำรุงดินด้วยปุ๋ยมูลสัตว์ประเภทขี้วัวขี้ควายแห้งโรยกลบฝังดินรอบโคน ต้นหรือรอบขอบกระถางปลูก 15 วันครั้ง รดน้ำให้พอชุ่มทั้งเช้าและเย็น
พุดสามสี
พุดสามสี (Brunfelsia uniflora (Pohl) D. Don) เป็นไม้พุ่ม สูง 1-3 เมตร แตกกิ่งก้านจำนวนมาก ทรงพุ่มกลมแน่นทึบ กิ่งมีขนาดเล็กและเปราะ ดอกเดี่ยว ออกรวมเป็นกระจุกสั้นตามซอกใบและปลายกิ่ง มีกลิ่นหอม ดอกมีสีม่วงเมื่อแรกบาน แล้วเปลี่ยนเป็นสีม่วงอ่อนและขาวเมื่อใกล้โรย มีกลิ่นหอมตลอดวัน ออกดอกตลอดปี ชอบอากาศเย็น ขยายพันธุ์ด้วยการปักชำหรือการตอนกิ่ง
เนื่องจากมีระบบรากตื้น จึงต้องควรดูแลเรื่องการให้น้ำให้ดี หากต้นเริ่มขาดน้ำจะแสดงอาการเหี่ยวให้เห็นทันที หากพบอาการดังกล่าวให้รีบรดน้ำทันทีภายใน 2 ชม. อาการเหี่ยวจะหายไป
พุดจีบ
พุดจีบ (Tabernaemontana divaricata) เป็นพืชที่มีสีเขียวตลอดปี อยู่ในวงศ์ Apocynaceae มีถิ่นกำเนิดจาก ประเทศอินเดีย แต่ก็ระบุด้วยว่าพบขึ้นในป่าดิบ ทางภาคเหนือของประเทศ ไทยเช่นกัน นิยมปลูกเป็นไม้ประดับตามบ้าน เป็นไม้พุ่มสูง 1.5-3 เมตร ทุกส่วนมีน้ำยางสีขาว ใบเดี่ยว ออกตรงกันข้าม รูปใบหอกปลายและโคนใบแหลม สีเขียวสดและเป็นมัน ดอก ออกเป็นช่อที่ซอกใบใกล้
ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดและตอนกิ่ง มีสรรพคุณเป็นยา รากกับหัวมีรสขม ในทางอายุรเวทของอินเดีย ใช้รักษาหิด พยาธิไส้เดือน เนื้อไม้ต้มน้ำดื่มเป็นยา ลดอาการไข้
อ้างอิง : ศูนย์ปฏิบัติการวิจัยและเรือนปลูกพืชทดลอง , Wikipedia